Kriteriji i koraci za članstvo u EU
Ugovorom o Evropskoj uniji (član 49.) propisuje se da svaka evropska država koja poštuje zajedničke vrijednosti država članica i koja se obaveže da će ih dalje unaprjeđivati može podnijeti zahtjev za članstvo u Uniji.
Osnovni pristupni kriteriji za članstvo u EU, utvrđeni u Kopenhagenu 1993. su: politički (stabilnost institucija koje osiguravaju demokratiju, vladavinu prava, poštovanje ljudskih prava i zaštitu manjina), ekonomski (postojanje funkcionalne tržišne privrede i sposobnost suočavanja sa konkurentskim pritiskom i tržištem EU) i pravni (sposobnost preuzimanja obaveza koje proističu iz članstva, uključujući ciljeve političke, ekonomske i monetarne unije, te usvajanje zajedničkih pravila, standarda i politika koji čine temelj prava EU-a, tj. pravne stečevine). Dodatni, administrativni kriterij iz Madrida, utvrđen 1995., odnosi se na prilagođavanje administrativnih, upravnih i pravosudnih struktura normama EU, kako bi se zakonodavni okvir EU mogao djelotvorno primjenjivati.
Pored kriterija za članstvo ili pristupnih kriterija, EU utvrđuje i razvija specifične i opće kriterije za pojedinačne države ili za grupu država.
EU je definisala i posebne korake države na njenom putu ka punopravnom članstvu. Sportskim žargonom rečeno da bi se postalo član tima EU prethodno se prolazi kroz proces predkvalifikacije, a zatim proces kvalifikacije. Za Bosnu i Hercegovinu, kao i druge države zapadnog Balkana, proces predkvalifikacije se odnosi na proces stabilizacije i pridruživanja, a proces kvalifikacije za tim EU uključuje proces pristupanja u EU.
Predkvalifikacija: Bosna i Hercegovina i proces stabilizacije i pridruživanja
Evropska unija je 1999. godine za države zapadnog Balkana uspostavila posebnu stratešku politiku pod nazivom Proces stabilizacije i pridruživanja radi uspostavljanja pune i trajnje stabilizacije pojedinačnih država i regiona u cjelini, promocije regionalne saradnje, prelaska na tržišnu privredu i perspektive pridruživanja država ovog regiona u EU. Evropsko vijeće je 2000. godine zaključilo da sve države uključene u ovaj proces su potencijalni kandidati za članstvo u EU. Proces se temelji na bilateralnim ugovornim odnosima, odnosno na Sporazumima o stabilizaciji i pridruživanju.
Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između Evropske zajednice i njenih država članica i Bosne i Hercegovine potpisan je 16. juna 2008, a stupio je na snagu 01.juna 2015. Potpisivanjem Sporazuma Bosna i Hercegovina je ostvarila prvi ugovorni odnos s Evropskom unijom, kojim se potvrđuje status potencijalnog kandidata za članstvo u EU. Time je Bosna i Hercegovina ušla u prvu fazu Procesa stabilizacije i pridruživanja koja nosi niz obaveza.
Pri tome Bosna i Hercegovina je, kao i ostale države zapadnog Balkana, prošla kroz posebne prethodne faze, tj. uspostavljanje dijaloga sa EU u cilju povrđivanja spremnosti za pregovore o zaključivanju Sporazuma, kao i kroz sam proces pregovaranja. U ovim fazama Bosna i Hercegovina je više manje držala korak sa drugim državama zapadnog Balkana. Ovaj korak se počinje gubiti u periodi koji slijedi nakon potpisivanja Sporazuma. Tako je od potpisivanja pa do stupanja na snagu Sporazuma proteklo oko 7 godina, što je i najduži period čekanja u odnosu na druge države zapadnog Balkana. Unutar ovih 7 godina više od 5 godila je proteklo između okončanja zadnjeg postupka ratifikacije zemlje članice (Francuska) 2011. godine i datuma stupanja na snagu Sporazuma. Ovo značajno odlaganje je vezano za rješavanje pitanja provedbe presude Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu u slučaju “Sejdić – Finci” donesene krajem decembra 2009. godine. Presuda je donesena na osnovu Evropske konvencije o ljudskim pravima, na koju se poziva i član 2. Sporazuma, te je neispunjavanje presude dovedeno u vezi sa poštivanjem Sporazuma.
Pored toga Evropska unija je tražila da se riješi i pitanje uspostave efikasnog mehanizma koordinacije između različitih nivoa vlasti za usklađivanje, provedbu i primjenu propisa EU. Takav mehanizam je potreban kako bi zemlja mogla da efikasno komunicira sa EU.
Konačno, Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju stupa na snagu 01.06.2015. godine, a nakon što su Predsjedništvo Bosne i Hercegovine i oba doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine potvrdili i usvojili Izjavu o opredijeljenosti institucija Bosne i Hercegovine za sprovođenje neophodnih reformi u okviru procesa pristupanja EU, u skladu sa Zaključcima Vijeća za vanjske poslove EU od 15.12.2014.
U donjoj tabeli je dat pregled napretka procesa potpisivanja i stupanja na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanja za pojedine države zapadnog Balkana (informacije preuzete sa https://sh.wikipedia.org/wiki/Sporazum_o_stabilizaciji_i_pridru%C5%BEivanju )
2 Sa Srbijom su pregovori počeli u novembru 2005. dok je još bila u uniji sa Crnom Gorom. Posebni pregovori su vođeni sa članicama državne zajednice Srbije i Crne Gore po pitanjima iz nadležnosti republika članica. .1 Sa Crnom Gorom su pregovori počeli u novembru 2005. dok je još bila u uniji sa Srbijom. Posebni pregovori su vođeni sa članicama državne zajednice Srbije i Crne Gore po pitanjima iz nadležnosti republika članica. Mandat za direktne pregovore sa Crnom Gorom je usvojen u julu 2006., a direktni pregovori su otpočeli 26. septembra 2006. i zaključeni 1. decembra 2006.
3 Sa Kosovom* pregovori o SSP-u su počeli 2013. Sporazum sa Kosovom* se nije ratificirao u svakoj pojedinoj članici EU.
Sporazumom su obuhvaćeni politički, ekonomski i trgovinski odnosi i regionalna saradnja, odredbe koje se odnose na uspostavljanje područja slobodne trgovine, industriju, carine, poreze, poljoprivredu i ribarstvo, ekonomska i finansijska pitanja i statistiku, pravdu, slobodu i sigurnost, inovacije, informaciono društvo i socijalnu politiku, transport, okoliš i regionalni razvoj, te na mogućnost korištenja pomoći EU.
Odredbama člana 70. Sporazuma propisana je obaveza usklađivanja postojećeg i budućeg zakonodavstva Bosne i Hercegovine s pravnom stečevinom (acquis-em) EU, kao i njegova propisna primjena i provedba do kraja prelaznog perioda 01.06.2021. godine.
Sporazumom se uspostavlja institucionalna struktura za praćenje njegove provedbe a čine je: Vijeće za stabilizaciju i pidruživanje, Odbor za stabilizaciju i pridruživanje s pododborima i Parlamentarni odbor za stabilizaciju i pridruživanje.
Kvalifikacija: Bosna i Hercegovina kroz proces stabilizacije i pridruživanja ka procesu pristupanja u EU
Proces stabilizacije i pridruživanja za države zapadnog Balkana predstavlja pripremnu fazu za otpočinjanje njihovog procesa pristupanja u EU. Također, u ovom procesu stabilizacije i pridruživanja, zavisno od svog napretka, država započinje i svoj proces pristupanja u EU formalnim podnošenjem zahtjeva za članstvo u EU. Time država, pored ispunjavanja obaveza iz Sporazuma radi i na obavezama koje se vežu za sam proces pristupanja.
Nakon nešto više od 8 mjeseci od datuma stupanja na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju Bosna i Hercegovina poduzima novi korak ka članstvu u EU sa prvobitnim ciljem promjene sadašnjeg statusa države potencijalnog kandidata u državu kandidata za članstvo. Bosna i Hercegovina je 15.02. 2016. godine, u okviru holandskog predsjedavanja Vijećem EU, podnijela zahtjev za članstvo u EU u skladu sa članom 49. Ugovora o Evropskoj uniji i time je započela svoj pristupni proces u EU. Nakon toga je i EU aktivirala svoj mehanizam za proces pristupanja države podnosioce zahtjeva. Vijeće Evropske unije je 20.09. 2016. pozvalo Evropsku komisiju da pripremi mišljenje o Zahtjevu Bosne i Hercegovine za članstvo u EU, a Evropska komisija je 9.decembar 2016. godine dostavila Upitnik Bosni i Hercegovini. Time je lopta prebačena na teren Bosne i Hercegovine kroz proces pripreme odgovora sa trenutnim planom njihove dostave Evropskoj komisiji do kraja 2017. godine.
U idućem broju o procesu pristupanja, vrstama i redoslijedu koraka, i usporedbi napretka Bosne i hercegovine sa napretkom drugih država zapadnog Balkana
